XOGANDO COS ANIMAIS I: Andar aos grilos.

Como dixen na entada anterior, os nenos, sobre todo no verán que non había escola, eran os encargados da casa de levar as vacas a pacer.  Podía ser moi aburrido cando un ía solo e tiña que levar as vacas pola corda pacendo nas beiras do camiño co seu andar paseniño. Pero esta obligación podía convertise en diversión cando se xuntaban máis rapaces nas grandes praderías, onde non había que ter en conta de que comesen o millo dos veciños. E así ir coas vacas convertiase noutra tarde de xogos. Mentras as vacas pacían podíase brincar, andar as agachadas, xogar a pilla, facer pinchacarneiros, andar ós saltóns, andar ós grilos.....

OS GRILOS

Estar tirado na herba mirando as formas das nubes altas nun ceo de verán, e escoitar o canto dos grilos, é unha das lembranzas más relaxantes e pracenteiras que teño dos meus veráns en Santiago de Ois. Había días en que quedaba só en eso, en descansar da brincadeira anterior, debruzados no prado. Pero outros, dedicábamonos as cacerías. Andar ós grilos. O ritual era o seguinte: De pé, escoitabamos de qué lado cantaba o grilo. Moi despaciño, iamos achegándonos, e segundo nós nos achegábamos, eles ian calando, cambiabamos entón de rumbo, ata que conseguiamos chegar o máis preto posible do "cri,cri". Entón acubillados separando a herba, buscábamos o tobo, que era un pequeno buratiño de terra no medio da herba. O seguinte paso era coller una palliña seca e longa, metela no buratiño e darlle voltiñas ata que o grilo, canso das molestias que lle facíamos ca palliña, saía do seu tobo. E era entón cando había que atrapalo. Gardabamolo onde podíamos, nunha caixiña con buratos, no medio dun pano. Eu non recordo na miña nenez de ningún rapaz que soupese facer grileiras de vimbio. Nos tempos de meu pai, sí. Él aínda as sabe facer, e varias veces intentoume insinar, pero non fun quen de aprender. A maioría das veces volviamos a soltar o grilo, pero outras levábamolo para a casa, e despois de que se lle pasaba o susto ao pobre animaliño, botaba toda a noite grilando, co cal o día seguinte, xa nos decían os pais: ou botas o grilo fora, ou marchas tí a dormir con él a eira.

                 O GRILO
      O grilo canta no lar,
      tamén canta na campía.
      Canta co sol quimador,
      nas horas do meredía.

      O grilo tan pequeniño
      coas azas tan delicadas
      co seu traxe de cor mouro
      e as súas antenas delgadas

      Teño un grilo ceboleiro
      que soio come leituga
      e, para cantar e cantar,
      se viras como madruga!

      O meu grilo cantando
      é mellor que o que tes tí:
      cando o teu dá dito: "cri.."
      o meu xa dixo: "cricri".
              
                  Manuel María

Grileiras vimbios.
Meu pai e os rapaces da súa xeración sábenas facer

    Hai moitos nenos na cidade
    que non escoitaron o grilar
    dos grilos,
    nin os ouviron.
    Levádeos a cazar grilos,
    unha palliña seca a revirar
    no tobo,
    a lle escarabellar no corpo
    ao grilo!
    Como é que pode un nenor,
    vivir, medrar,
    sin ver un grilo?
    Como é que pode un neno
    chegar despois a home,
    unha nena a muller,
    e tern fillos,
    e netos,
    e morrer, sen escoitar un grilo?
    Como pode ninguén
    se relembrar dos tempos para
    alá idos
    da nenez, da puberdade,
    da celme amorriñada
    sen ver no seu sono,
    cheo de saudades
    un campo resequido
    nun serán fervente,
    nunha noite aluarada,
    do mes de xullo,
    para endexamais perdido,
    estourando de anceios
    e de grilar de grilos?

              Fermín Bouza Brey.

Eu, persoalmente, teño varias lembranzas da nenez relacionadas cos grilos. Recordo que había unhas grileiras de plástico en forma de casiña con portiña. Hai moitos anos que xa non as vexo a vender en ningures. A mín encantábame traer os grilos cazados naquelas grileiriñas. E lembro unha vez que tiña tantos que os metín nun armario de xoguete das miñas bonecas. Cantaron toda a noite e non me deixaron a penas dormir, cando xa cansa do cri-cri, fun o armariño para botalos pola ventana, non estaban, escaparan e andaban agochados polo cuarto, polo que ata a mañán non puiden escoitalos. Vai noitiña que me deron!!!

As grileiras que eu mercaba de nena

Outra vez estaba a escaravellar coa palliña no tobo, e no lugar de sair un grilo, saíu outro bicho, non sei que era, non me lembro, pero era máis grande e cores, parecía unha píntega. Sei que salín correndo cun bo susto. E durante un tempo deixei a caza de grilos. Aínda hoxe lembrando aquela situación, arrepíaseme todo o corpo.

De meu irmán tamén recordo unha anécdota ben voa, pero non é de grilos, é de vacas. Foi co noso curmán Juan Carlos as camposas dos Pozos cas vacas. Tiñan unha vaca nova, que aínda non coñecía o camiño e era moi nerviosa. E mentres eles estaban entretidos en xogos, a vaca escapou. Juan quedou cas outras, e meu irmán a correr detrás da vaca tola. E cruzou tódolos prados, e montes dos Pozos, pasando polo que hoxe é a autovía, e a gasolineira, e foina pillar na carretera xeral, na nacional VI, chegando casi o lugar de Parada. Alí alguén lle deixou unha corda, e voltou con ela ata os pozos, cansadiño coma un rastro. Así era coma facían deporte os nenos da nosa xeración....

Tamén lembro con cariño unha vaca que tiñan os meus curmáns de Maraño, a Parda, unha rubia galega, que era mansiña, ata eu me atrevía a levala pola corda (sempre me deron medo as vacas, tan grandes, e sobre todo cando se poñan nervisosas, e saltaban e daban cabezazos cos eses cornos tan grandes, ou cando pelexaban entre elas e había que separalas). A Parda, máis que levala nós a ela as camposas dos Pozos a pacer, levabanos ela a nós, é algunha vez ten chegado ela soa a casa, como se tivese máis sentidiño que nós e decatándose de que oscurecía e nós seguiamos xogando, collía camiño á casa. Cando estaba deitada, poñíamos a nosa cabeciña recostada no seu costelar para escoitarlle os latexos do corazón. Foi a única vaca á que conseguir achegarme sen ningún medo, sabendo que nunca me faría dano ningún.

ANDAR AOS SALTÓNS:

Esto tamén era entretido. Pero aquí non se trataa de pacencia, coma cos grilos, se non de rapidez e axilidade, collelos mentas estaban pousados nunha herba cun movemento rápido e certero da man, ou atrapalos ao voo, mentras saltaban. Os máis preciados eran os que tiñan ás. Enchiamos bolsas, ou botellas cheos deles, e despois, cando nos cansabamos, soltábamos os que sobreviviran a semexante tortura. Algúnhas veces, non moitas, salíanos ese ramalazo sádico que temos os nenos e arrancabamoslles as patas grandes cas que saltaban. E logo viñanos de súpeto o arrepentiemento, e matábamolos cun bo pisotón para que non sufriran.

Ás veces, entre os saltóns, aparecía unha cantarrila, (qué nome máis bonito). Aínda hoxe non sei cal é o seu nome en castelán. Era un saltamontes verde e xigantesco. Eu non me atrevía a collelas, tiñalles medo porque trababan, pero sí vin varias veces, noutro idea sádica que sólo algúnn se atrevían a facer, pero da que todos disfrutabamos, que consistía en suxeitar nunha man a cantarrila e noutra un saltón, acercalos e ver como a cantarrila devoraba o saltón. Contado así parece unha barbaridade, pero era outra das mil maneiras que teñen os nenos da aldea de comprender como é a vida real, moito máis pronto, rápido e de maneira máis natural que os nenos de cidade.

O recordo máis bonito de andar os saltóns, era ir pisando a herba, e ver como a cada paso, saltaban centos deles deixado o refulxir ao sol das distintas tonalidades das súas ás.

Ou estar sentado na herba, e ver coma un saltón despóis dun gran salto quedaba pousado un ratiño no xeonllo, e o mirabas dende a túa grandeza, sabendo que aquel animaliño era totalmente inofensivo, e ti, levabas as de gañar.

 

Xogos de nenos

Imos comezar outra tanda de relatos relacionados co mundo da aldea, e polo tanto, con Santiago de Ois. Desta vez comezaremos cos xogos dos nenos. Os xogos dos nenos que non tiñan xoguetes, só tiñan, nada máis (e nada menos) a súa inagotable imaxinación. Empezaremos hoxe cunha pequena introdución dus poemas,
                                  
                                                 XOGOS DE NENOS


                                        Moitas en cousas en Galicia,
                                        xa tenden a desaparecer,
                                        Aínda que mentras eu viva
                                        nunca me hei de esquecer,
                                        nin deixar de ser galego
                                        ata a hora de morrer.

                                        Falarei a miña lingua
                                        onde quiera que eu estea
                                        que é a que deprendín
                                        cos amigos que deixei

                                        Cos amigos da billarda,
                                        cos amigos do palán
                                        cos amigos da buxaina
                                        e cos amigos do guá
                                        cos da pelota de trapo
                                        e a darlle ata fartar

                                        O marro, a caia, a cachurra,
                                        sáltate mula e a pandar
                                        Os tres navíos na noite
                                        empezabas a contar
                                        mentras os demáis corrían
                                        para poderse agochar.

                                        Corrían como centellas
                                        para poderse acurrunchar
                                        detrás dalgunha silveira,
                                        dos toxos que había a secar
                                        arrimados aos balados
                                        da eira e do curral
                                        ou na palleira entre os mollos,
                                        pallugada que alí hai,
                                        na cabana entre as caínzas,
                                        aparellos de labrar,
                                        o carro, a grade, o cainzo,
                                        arados por cantidade,
                                        os cestos de mil formas,
                                        que serven para sementar,
                                        os paxos da recolleita
                                        e os monllos para mallar,
                                        o centeo para mesturar
                                        o castelán e o galego
                                        que nunca fixeon bó pan.

                                        Mellor eu falo a lingua
                                        que deprendín de rapaz
                                        con ese xogos que hoxe
                                        xa non os saben xogar.

                                        Con tanta televisión
                                        aínda se han de atrofiar
                                        que cegatos coma teupas,
                                        pouco a pouco van quedar,
                                        xordiños esán case todos,
                                        a berros hailles que falar.

                                        Os xogos que eran sans,
                                        non se tiñan que olvidar.


                                                                             Tomás López
                                                                              "Poesías dun labrego emigrante"

Neste poemiña vemos reflexada a preocupación do autor, polo esquecemento dos xogos da súa infancia. Fala da televisión. Cando escribíu o poema, aínda non sabía o que quedaba por vir: a nintendo, a play, a Wii, o ordenador......Ahora para que os nenos fagan deporte ou se movan do sofá, hai que mandalos a actividades como fútbol, baloncesto,natación, etc. Os nosos avós e pais, ademáis do traballo que facían axudando na casa, xogaban sempre fora, nas eiras e nos prados, ao sol, a choiva, ¡¡Á vida!!.

Algúns dos xogos dos que fala no poema, nin teño oído o seu nome, outros sí como a billarda da que fala meu pai que sí xogaban os nenos de Santiago de Ois.

Eu lembrome de xogar a buxaina e o guá (cas canicas). Recordo que isto era por modas. Había unha tempada que se poñía de moda bailar a buxaina e xa non saíamos da casa sen ela no peto. Despóis viña o tempo das canicas. Lémbrome de meus irmáns e outros nenos da aldea xogando na eira de Maraño, horas e horas, petándolles duro o sol da cabeza. Meu irmán Pedro, sempre andaba cos petos cheos de canicas. Había moitas variantes do xogo das canicas: O guá, o círculo, os tres castres, o ollo, a raia, o cuadrado. Podíase xogar en serio ou en broma, isto quere decir, se xogabas en serio, se perdías a partida, perdías a túa canica, e tiñaslla que regalar o teu contrincante. Na Coruña decíase xogar a veras ou a bromas. En Santiago de Ois, decíase  "¿Xogas a fulicar? (isto era si xogabas en serio) e si perdías, o contrincante decíache: Caga bola. E tiñaslle que dar unha das túas. As bolas, podíanse comprar, pero o que era un bó xogador, tiña a faldriqueira chea sen necesidade de mercalas..

A miña xeración xa non tiña pelotas de trapo, xa había quen tiña bós balóns e sempre houbo na nosa aldea un moi bó campo de fútbol. Nos tempos de meu pai, de nenos xogaban con pelotas de trapo, pero xa de mocete, tiñan mellores balóns e xogaban no mítico Campo da Arosa, donde se organizaban emocionantes partidos os que asistían tódolos veciños da aldea. Ahora xa non existe ese campo. Estaba na zona dos Pozos, e aquelo está ahora todo cheo de eucaliptos que tapan toda a visión da paisaxe que rodea o Penedo da Arosa. Conta meu pai, que dende este penedo, nas noites claras, víase o raio de luz do faro da Torre de Hércules.

Tamén recordo moi ben xogar ao escondite. Cando eramos un fato de cativos en Santiago de Ois, inventaramos un xogo. Chamábamoslle "Eso". E consistía en xogar ao escondite, pero en grupos. Dividiamos en dous grupos. Un pandaba e outro escondíase. A casa era a escola. Alí pandábase e alí librábrase. E os límites para agocharse era toda a aldea. o xogo non remataba ata que todos volvíamos a reencontrarnos na vella escola. Podía durar a tarde enteira o xogo, dende despois de comer, ata que o sol xa iba baixo no horizonte. Iso xogo era para os fins de semana cando non había que ir cas vacas para o monte, onde tamén se podían facer mil e un xogos, pero eso será histoira doutro día.