MORTOS E DEFUNTOS

 Hoxe que estamos a comezsr  a fin de semana de santos e defuntos imos recordar as costumes da nosa aldea con relación ao tema dos mortos. En Galicia é moi fina a línea que separa o mundo dos vivos e dos mortos. Ímolo ver. Arredor da morte, sempre houbo moitos ritos e costumes. Algunhas aínda prevalecen, pero a maíoría foronse perdendo co avance dos termpos. En Galicia hai moita tradición do culto a todo o relacionado ca morte, e Santiago de Ois non iba a ser menos. Hasta hai poucos anos na nosa parroquia cando nalgunha casa había un defunto comenzaban unha serie de tarefas que agora imos relatar.
O primeiro era avisar aos veciños, a noticia corría de boca en boca. Hasta hai ben pouco, moi pouco, tocabase a campá da iglesia. E entón os veciños saían as portas e preguntanban ¿quén morreu? ?Toca a morte, toca a home, toca a muller!. Porque a campá soa disstinto depende do sexo do defunto. Agora, xa hai enterros en que ninguén toca porque cada vez queda menos xente disposta a facelo.Ou porque non saben, ou porque os que saben ese día traballan,ou  porque subir por aquela escada estreitiña ata o cumio do tellado, non parece tarefa sinxela. E ademáis xa temos teléfono en tódalas casas, fixos e moviles, por iso moitaa veces antes de que toque a campá xa sabemos quen morreu. Pero voltemos a cómo se facían as cousas antiguamente:
O seguinte era preparar o morto. De esta tarefa encargabanse principalmente as mulleres da casa axudadas polas veciñas. O traballo consistía en lavalo, afeitalo(no caso dos homes) e vestilos cas mellores galas que tiña. Tiñan que colocar o defunto sobre algo duro, ata que chegara a caixa (ataúde) para que non collera posturas.Isto facíase colocandoo sobre unhas taboas ou sobre unha hucha ou artesa. Tomábanselle as medidas para ir comprar a caixa a Betanzos. E o transporte da caixa durante os dez kilómetros que separan a nosa aldea de Betanzos facíanse a pé. A persoa que máis caixas carrexou sobre a súa cabeza dende Betanzos foi María de Joros do Casal, que o fixo para a  maioría  dos veciños de Santiago de Ois e aldeas limítrofes. Despóis xa se empezóu a facer en taxis ou no coche de linea, o famoso e inesquecible "Ribadeo"..
Outra tarefa a facer era avisalos cregos que celebrarían o funeral. Normalmente, tres ou catro, das parroquias veciñas. A familia do morto tiña a "obriga" de levarlles unha cestiña con comida da cal darían boa conta na sacristía, despóis do enterro.  Era moi habitual que a xente pedise que un dos cregos fose D. Germán, o cura párroco de Santiago de Ois e Santa María de Ois, pola sua recoñecida fama da súa prodixiosa voz para cantar.
Cando xa o morto estaba preparado, empezaba o velorio, que solía durar dúas noites e facíase no cuarto principal da casa, no piso. E alí xuntábase unha morea de xente entre familiares, veciños e coñecidos que chegaban de das aldeas veciñas, de Betanzos, da Coruña, do Ferrol, etc,  O suelo do piso na casa tradicional de Galicia, polo menos na zona donde está a nosa aldea, era de madeira, e moi boa tiña que ser para aguantar de tanto peso. De un velorio que se fixo en Santiago de Ois hai moitos, moitos anos(penso que nos anos trinta porque a miña avoa Elvira  era unha moza) sei unha anecdota que ela me contóu. Non teño tódolos datos porque a avoa xa non está e non lle podo preguntar, pero recordo que foi na casa de Rodriguez no Casal, e cando o piso estaba ateigado de xente, a madeira non puido co peso e alá foron todos, caixa e morto incluidos, para a corte das vacas que estaba debaixo. Só quedaron arriba os que estaban  apoiados nas ventanas, porque o petril  era de pedra e agarraronse  a él. Houbo varios feridos. Debeu ser un acontecemento moi mentado no seu  momento.  Os velorios tamén servían para reunirse os veciños  e entre copa, café e contos ía transcurrrindo a noite. 
Outra costume que agora podenos chamar moito a atención era a de "dar regalo", ben en cartos ou ben en comida, queixo, chourizos, ovos á familia do falecido. A hora do xantar, como viñan os familiares de lonxe había que darlles comida, polo que as veces a casa convertíase pouco menos que nunha festa similar a que se facía o día do patrón.
O día seguinte saían a comitiva cara ao cemiterio, coa caixa a hombros. Imaxinade o que era levala caixa ata a nosa iglesia que está tan afastada de tódalas casas, e pensade que naqueles tempos non había carreteras asfaltadas, se non carreiros e corredoiras cheas de lama. As mulleres da casa quedaban non ían ao enterro.. Vestíase luto  durante polo menos dous anos, e as mozas e mozos da familia, non podían ir as festas durante eses dous anos. Depois viñan as roupas de "alivio", mestura de grises, blancos, negros e malvas.Os homes levaban brazalete negro. Era normal que en aqueles tempos "enganchasen" un loito con outro, é decir, o do, avó, despóis morría a avoa, os tíos, , os pais. Por iso eu creo que moitos de nós recordamos as nosas avoas sempre vestidas con eses cores..
Canto cambiaron as cousas, agora xa non se velan os mortos nas casas, soamente en contadas e raras ocasións, as funerarias xa se encargan de todos, da mortaxa, de avisalo crego, das flores, de arranxar os documentos. Cada vez hai máis incineracións en vez de enterros. Case ninguén leva o loito máis que o día do enterro. Os curas seguen cobrando, pero polo menos non merendan á conta do morto. Os tempos cambian para todo, incluso para a nosa visión da morte.